“A miña miña planta de laranxa lima” na reunión

O pasado luns tivemos a xuntanza arredor do libro que estivemos lendo. Este ano semella que estamos elixindo ben, pois a novela gustou.

Os adxectivos que os xoves lectores  lle puxeron á novela foron: “triste” (entendemos por que, ainda que nós máis que triste lle poñeriamos dura e terrible) e nalgúns momentos “divertida e graciosa” (sobre todo no referido ás trasnadas. Dicía Pedro, textualmente, que tiña “serios  problemas” con elas). Debido a elas  recibiu moitas malleiras. Trátase dunha violencia determinada polas consecuencias tal como eles percibiron, pero iso non exime que sexa excesiva e inxustificable.

Outro calificativo que recibiu a novela foi  “realista”. Iso si, coidaban que se a realidade retratada fose a actual deste país aínda sería máis crúa. Aquí non ven, na actualidade, exemplos da solidaridade entre veciños que se puideron ver na novela.

Tamén se decataron da dignidade que o protagonista portaba. Nótase, por exemplo, no que Zezé  sae traballar (non pedir esmola) para gañar cartos.

Unha das mellores cousas que pode facer un lector é ir valorando o libro en relación con outros, vendo que teñen en común as cousas que van lendo e en que difiren. Pois ben, Gema reparou nunha similitude existente entre a novela brasileira com La metáfisica de los tubos: os dous protagonistas tiveron, nalgún momento, un pensamento de suicidio. Outra coincidencia máis feliz é que os dous aprenderon a ler, precozmente, e sós.

Os lectores arredor da planta

Poderiamos ter seguido co diálogo se non fose porque tiñamos previsto poñer a película. Só nos deu tempo a ver o principio. O suficiente para que os lectores empezasen a botar de menos detalles da novela que non estaban na película. Como ben dixo Xoán Carlos:”estes rapaces saben o libro de memoria!” E, precisamente porque vemos que ledes con moito detalle e a reunión non deu para comentar moito, emplazámosvos a que comentedes máis da novela facendo algún comentario por esta vía.

Lembrouvos, por exemplo, a algún outro libro?  Xoán Carlos atopoulle certo parecido con O principiño (a quen adicamos esta entrada no blog), xa que ambos son rapaces que teñen unha sabiduria impropia para os seus anos. Segundo Adelia Zezé é un neno “sabio e sensible”, mala mezcla nestes malos tempos para a lírica e o corazón.

A min, persoalmente, lembroume a El lazarillo de Tormes, por tratarse os protagonistas de dous nenos, antiheroes, a quen a vida maltrata e que espertan demasiado pronto á madurez.

Por outro lado, esta é a película completa por se queredes rematar de vela:

 

 

Para nós esta planta de laranxa lima nunca morrerá. Regaremos moitas outras nas vindeiras lecturas, pero nunca terá a tenra  beleza aceda da lima e da laranxa.

A vindeira novela é A elegancia do ourizo, da autora francesa Muriel Barbery, editada por Galaxia. Aquí podedes ler un interesante artigo sobre os personaxes que habitan as súas novelas e aquí unha entrevista á autora). Xa tedes os exemplares na bibioteca. Podedes pasar buscalos cando queirades. Lembrade que a reunión será o luns 13 de xaneiro, o primeiro lectivo do ano 2014.

Advertisement

A música en “A miña planta de laranxa lima”

Xa comentamos con anterioridade que Zezé se sentía atraído polas palabras. Vese no interese que ten polos poetas, polo descubrimento de novas verbas. Tamén polas que son cantadas.  Moitas son palabras que aparecen en forma de letras de cancións que seducen ao protagonista. Trátase, sobre todo,  de cantigas tradicionais e de tangos.

Na páxina 12 da novela podemos escoitar a primeira canción nos beizos da súa nai:

“(…) Mamá era alta, delgada, pero moi linda. Tiña una cor ben queimada e o cabelo negro e liso. Cando o deixaba solto chegáballe ata a cintura. Pero o bonito era cando cantaba e eu quedaba ó seu lado aprendendo.

“Mariñeiro, mariñeiro

mariñeiro de amargura,

por causa túa, mariñeiro,

baixarei á sepultura…

As ondas golpeaban

e na area esvaraban,

alá marchou o mariñeiro

que eu tanto amaba…

O amor do mariñeiro

é amor de media hora,

o navío leva áncoras

e el vaise nesa hora…

As ondas golpeaban…

Ata agora esa música dábame una tristeza que non sabía comprender. (…)”

Se premedes aquí podedes lela no portugués orixinal.

Noutra ocasión é Zezé quen canta. Concretamente unha parte, a que máis lle gustaba,  de “Casiña pequeniña”:

“(…) Saquei peito:

Ti sabes de onde veño,

dunha casiña que teño;

queda alá cabo da horta…

É una casa pequeniña,

no alto dun outeiro

e vese ó lonxe o mar…

Saltei un montón de versos.

Entre as palmeiras altas

cantan todas as cigarras

ó volverse de ouro o sol.

Cerca vese o horizonte

no xardín canta una fonte

e na fonte un reiseñor…

Alí parei. Elas seguían firmes, esperándome. Tiven una idea; quedaría alí cantando ata que chegase a noite. Acabarían por cansar.

¡Pero que! Cantei toda a canción, repetina, cantei O teu afecto é pasaxeiro e ata Ramona. As dúas letras diferentes que sabía de Ramona. Nada. Entón entroume a desesperación. Era mellor acabar aquilo. Fun onde elas estaban. (…)” Páxinas 35 e 36 da novela.

Velaquí a”Casiña pequeniña”, completa, na voz de Vicente Celestino:

Aquí deixamos outra “Casinha pequeninha”canción popular tradicional do Brasil que canta Ricardo Machado:

Mais serán “os martes do seño Ariovaldo” os que lle permitan a Zezé explorar realmente no canto e cantar para outros, non só para si mesmo como adoitaba facer.

“(…) Puxo a saca no chan e o saco no ombro esquerdo. ¡Ah, que bonita camisa a cadros! Cando sexa home só vou usar camisas así. Ademais tiña un pano vermello no pescozo e o sombreiro caído cara atrás. Fixo soar unha bucina forte, que encheu a rúa de alegría.

_ ¡Achéguense! ¡Aquí están as novidades do día!

Tamén a súa voz de baiano era bonita.

– Os acontecementos da semana ¡Claudionor! A última música de Chico Viola. Perdón… o último éxito de Vicente Celestino. ¡Aprendan, amigos, que é a última moda!

                                      ( Procedencia da imaxe)

Esa maneira tan bonita de pronunciar as palabras, case cantando, déixabame abraiado.

O que quería que cantase era Fanni. Sempre o facía e eu quería aprendela. Cando chegaba a esa parte na que dicía: “Nunha cela hei de verte morrer”, eu tremía ante tanta beleza…

Lanzou o seu vozarrón e cantou Claudionor:

Fun ao baile no monte da Mangueira

unha mulata chamoume de tal maneira…

Non volvo máis alá, teño medo de “cobrar”

o seu home é moi forte. É capaz de matar…

Non vou facer como fixo Claudionor,

para manter a familia foi facerse estibador.

Paraba e anunciaba:

_ Folletos de todos os prezos, desde centavos ata catrocentos reis*¡Sesenta cancións novas! Os últimos tangos.

Aí chegou a miña felicidade, Fanni

Aproveitaches que ela estaba soiña

e sen tempo de chamar a unha veciña…

acoiteláchela sen dor nin compaixón.

(A súa voz tornaba suave, doce, tenra, como para esnaquizar o corazón máis duro.)

Á pobre Fani, que tiña bo corazón.

Por Deus che xuro que tamén has de sufrir…

Nunha CELA HEI DE VERTE MORRER

acoiteláchela sen dor nin compaixón

á pobre, pobre Fani, que tiña bo corazón. (…)”

                         Páxinas 103 1 104 da edición citada

(“Perdón”, de Francisco Alves, Chico Viola)

(“Adiós muchachos”, de Carlos Gardel)

“(…) _ O valse Perdón; Fumando espero e Adeus Rapaces, os tangos aínda máis cantados ca Noite de Reis. No centro só cantan eses tangos… Luz celestial, unha beleza. ¡Escoiten!

E parecía abrir peito:

Tés na túa mirada unha luz celestial que me fai medrar…

ver unha irradiación de estrelas brilando no espacio sideral.

Xuro por Deus que nin sequera aló nos ceos pode haber

ollos que seduzan tanto coma os teus…

¡Oh! Deixa que os teus ollos miren ben os meus para lembrar

a historia triste dun amor nacido nas ondas do luar…

Ollos que che din sen poder falar canta desgracia é amar… (…)”  Páx. 105 da edición citada.

“(…) E fomos polas rúas, cheas de sol e po. Nós eramos os paxariños alegres que confirmaban o verán.

O seu bonito vozarrón abría a ventá da mañá.

_ O éxito da semana, do mes e do ano. Descaradiña, que gravou Chico Viola.

A Lúa xorde cor de prata

no alto da montaña verdeante

e a lira do cantor en serenata

esperta na ventá ó seu amante.

Ó son da melodía apaixonada

nas cordas do sonoro violón

confesa o cantor á súa amada

o que ten dentro do corazón…

Aí, facía unha pequena pausa, asentía dúas veces coa cabeza e entraba eu coa miña vociña afiada.

Oh, linda imaxe de muller que seduce

se eu puidese estarías nun altar.

Es a imaxe dos meus soños, es a luz

es descaradiña, non precisas traballar… (…)”   Páxinas 111 e 112 da edición traballada.

“Malandrinha” (1952), Francisco Alves, Chico Viola

E ainda que en máis dunha ocasión os tangos lle trouxeron disgustos, Zezé seguiu cantando as letras:

“(…) Repasei o repertorio na cabeza e lembrei a última música que aprendera co señor Ariovaldo.  O tango; o tango era das cousas máis bonitas que oira. Comecei baixiño:

“Eu quero unha muller núa

ben núa eu a quero te…

De noite no claro de lúa

eu quero o corpo de mulle…” (…)” Páxinas 179 e 178 da edición citada

* Moeda antiga(N.da T.) ( A tradutora da novela é María Isabel Cornes Ríos)

O cine en “A miña planta de laranxa lima”

Xunto cos xoguetes, outro medio de distración e evasión do pequeno Zezé é o cine. Pola pantalla do cine Bangú pasan varias películas. Pero, sobre todo pasan polo seu maxín e polos cromos de artistas cos que “trapichea”.

Aparece concretamente o western, xénero no que é un experto.

“(…) _ E o venres ¿non vas querer traerme un Raio de Lúa, do centro?

_ Vaiamos a modiño, Zezé. ¿Que é un Raio de Lúa?

_ É o cabaliño branco que vin no cine. O seu dono é Fred Thompson. É un cabalo adestrado.

_ ¿Queres que che traia un cabaliño de rodas?

_ Non. Quero ese que ten cabeza de madeira, con rendas. Que se lle pon un cabo e sae correndo. Necesito adestrarme porque vou traballar despois do cine. (…)”  Páxina 21 da edición citada.

“(…) – ¡Si que me hei de vingar! Voulle pedir o revólver a Tom Mix e o Raio de Lúa a Fred Thompson, e voulle armar unha emboscada cos indios comanches. Un día volverei coa súa cabaleira ondeando na punta dunha canaveira. (…)”Páxinas 128 e 129 da edición citada

“(…) A verdade é, Minguiño, que me pareceu que a historia era bastante parva, ¿sabes? Non é coma esas aventuras que quero ter na vida. Aventuras son as de Tom Mix e Buck Jones. E Fred Thompson e Richard Talmadge. Porque loitan coma tolos, disparan tiros e dan trompadas… (…)” Páxina 129 da edición traballada.

(Procedencia da imaxe)

“(…)_ É un pillo. Fala comigo, vólvese cabalo, sae comigo. Con Buck Jones, con Tom Mix… Con Fred Thompson…Ti (os primeiros ti foran duros de dicir, pero xa estaba decidido…) ¿A ti gústache Ken Maynard?(…)” Páxina 163

(Este lamento do cowboy interpretado por Ken Maynard pode achegarnos un pouco á música country)

O cine tamén é fonte de imaxinación para el,convertíndose así, en materia de xogo.

“(…) _ Mira, Minguiño, non me gustan as discusións, pero se estás enfadado é mellor que o digas.

_ É que agora só te divirtes co Portugués e e a min iso non me fai gracia.

Fiquei pensativo. Era iso. Non se me pasara pola cabeza que el non podía divertirse co mesmo.

_ De aquí a dous días atoparémonos con Buck Jones. Xa lle mandei un recado polo cacique Touro Sentado. Buck Jones está lonxe cazando na Savana… Minguiño, ¿é Savána ou Savana? Na película tiña un “h” detrás. Non sei. Cando vaia á casa de Dindiña pregúntolle a tío Edmundo. (…)”(Páxina 153)

 

Ainda que todas son películas de vaqueiros, nalgún momento decide cambiar “de fantasías”:

“(…) Gloria preguntaba polo meu mundo de fantasías.

_ Non están. Marcharon lonxe…

Estaba referíndose a Fred Thompson e ós outros amigos. Pero ela non sabía a revolución que se realizaba dentro de min. O que tiña decidido: ía cambiar de películas. Non máis películas de vaqueiros, nin de indios, nin de nada. De agora en diante só vería películas de amor, como as chamaban os grandes. Películas que tivesen moitos bicos, moitos abrazos e nas que todo o mundo se quixese. Xa que só servía para recibir golpes, polo menos podería ver a outros quererse. (…)”  Páxina 184 da edición citada.

 

“(…) A miña cara iluminouse de felicidade.

_ Pero eu teño que traballar, meu fillo.

_ A esa hora nunca hai traballo. En vez de estar conversando ou adurmiñando no coche, verías a Tarzán loitando con leopardos, xacarés e gorilas. ¿Sabes quen traballa? Frank Merrill. (…)” Páxina 214 da edición citada.

 

Como tivemos unha entrada de vaqueiros. Aquí vos deixamos dúas recomendacións. Unha de vaqueiros:

La diligencia, de Jonh Ford (director que foi inspiración para o logotipo  da nosa secciónda biblioteca  Estaba mellor o libro? Ide mirar por que):

E outra de indios: Bailando con lobos, de Kevin Costner

Aquí vos queda, para rematar, “un pedaciño” da magnífica banda sonora da película:

Os xoguetes e a infancia en “A miña planta de laranxa lima”

Se hai algo que non debería faltar nunca nunha infancia (en xeral nunha vida, pero isto xa é máis difícil) son os xoguetes e os xogos. Zezé xogaba moito, mal que lle pesara ás veces. Os xogos e a fantasía aparecen na novela coma unha mostra máis da súa imaxinación, da súa alma creativa e rebuldeira, xenerosa, e coma antídoto contra a dor e o desamparo.

Así, Zezé divide a horta en tres xogos para o reiciño Luís e para el, xoga con cromos e bólas, con baladeiras*, fai un “carriño cunha caixa de mistos”, coas medias crea serpes que asusten nas esquinas das rúas e apampa cos agasallos que no Nadal lle chegan ao Serxiño. Pero nunca a el nin as seus irmáns.

Fai xoguetes de refugallo ( e tal vez isto tamén é unha metáfora do que fai coa súa vida). Se vos interesa facer os propios xoguetes, para vós, para os irmáns, amigos… botádeche un ollo a este libro, Os xoguetes do lixo,  publicado pola editorial, hoxe tristemente desaparecida, A nosa Terra. Témolo na biblioteca:

                                                               ( Procedencia da imaxe)

             Mostra dun deses xoguetes que aparece no libro.Premede neste enlace de librosnacasa para ver máis.

Mais, se hai algo que lle gusta a Zezé son os papaventos:

“(…) Na nosa rúa había un tempo para cada cousas. Tempo de bólas. Tempo de buxainas. Tempo de coleccionar cromos de artistas de cine. Tempo de papaventos, que era o máis bonito de todos. Os ceos víanse cubertos en calquera parte por papaventos de todas as cores. Papaventos fermosos, de todas as formas. Era a guerra no aire. Os cabezazos,as liortas, os enredos e os cortes.

As navalliñas cortaban os fíos e alá viña un papaventos virando no espacio, enredando o fío de dirección coa cola sen equilibrio. O mundo volvíase só dos rapaces da rúa. De todas as rúas de Bangu. Despois quedaban os restos envoltos nos fíos, as apuros do camión da Light. Os homes viñan, irados, a arrancar os papaventos mortos, confundindo os fíos. O vento… o vento… (…)”

Páxina 131 da edición citada.

“(…) Chegara o tempo dos papaventos e ¡rúa para que te quero! O ceo azul estrelábase de día coas estrelas máis bonitas e coloridas. No tempo do vento abandonaba un pouco a Minguño, ou só o buscaba cando me poñían en peniencia despois dunha boa tunda. (…)”

Páxina 136 da edición citada

A maior parte das veces, como sabedes, os nenos construían globos e os seus propios xoguetes con obxectos de refugallo. Isto é o que Zezé facía cos globos:

“(…)Eu estaba ó lado de Totoca aprendendo a facer un globo. Cando todo estivo pegado, Totoca amarrou o globo nunha variña pola punta de arriba, cun prendedor de roupa.

_ Só cando está ben seco, fáiselle a abertura. ¿Aprendiches burriño?

_ Aprendín.

Ficamos sentados na soleira da porta da cociña, vixiando o globo de cores, que tardaba en secar. Totoca, concentrado na calidade de mestre, ía explicando:

_ O globo mandarina só debes facelo despois de moita práctica; ó principio hai que facelo de dous gallos, que é máis doado.

_ Totoca, se fago soíño un globo, ¿ti fasme a abertura?

_ Depende.

Xa estaba el querendo facer negocios. Meter man nas miñas bólas ou na colección de cromos de artista de cine que “ninguén comprendía como aumentaba tanto”.

_ Recoiro, Totoca, cando mo pides, eu ata pelexo por ti.

_ Ben. A primeira vez fágocha gratis e se non aprendes, as outras fareichas só a cambio de algo.

_ De acordo.

Naquel momento eu xuraría que ía aprender tan ben, que el nunca máis poñería as mans nos meus globos.

Desde entón o meu globo non me saíu máis da idea.

Tiña que ser o meu globo. Imaxinaba o orgullo de Portuga  cando lle contase a fazaña. A admiración de Xururuca cando vise o becho abalando nas miñas mans… (…)”

Páxinas 167 e 168 da edición citada.

Na novela, en definitiva, podemos atopar modos de xogar que son universais. Podería ser un bo complemento para a lectura  consultar esta enciclopedia  que recomendamos especialmente polo rigor e delicadeza co que foi feita: Tastarabás. Enciclopedia de brinquedos tradicionais, de Antón Cortizas, publicada por Xerais. Podedes consultar esta pequena alfaia na biblioteca.

(Procedencia da imaxe)

Xa a garda é fermosísima e convida a entrar:

( Procedencia da imaxe)

Para finalizar, isto é o que El retrete de Dorian Grey pode facer cos globos. Tamén é poesía:

* Baladeiras: xoguete que se lanza lonxe. (Nota que aparece na edición citada)

Os poetas e as palabras en “A miña planta de laranxa lima”

Falabamos nalgunha entrada anterior do sinxelo lirismo da novela, da poesía que podemos atopar non só nos instantes descritos (algúns son, en si mesmos, actos poéticos) senón na forma en que está narrada (con sinxeleza, sen rugosidade, pese á aspereza e dureza da historia) e, tamén, na importancia que o neno Zezé lle dá ás palabras e, especialmente, á poesía.

Mostra disto é que aprende a ler moi, moi pronto. Feito que sorprende á súa irmá e ao tío Edmundo, pero, ademais, devece por elas e sempre está aprendendo palabras novas. Unha delas é precoz, a primeira que se cita, como se fose unha profecía, un aviso da súa perda de inocencia que se produce demasiado cedo. Pronto saberá que “a idade da razón  pesa”. E pesa demasiado. É entón cando liberará ao seu paxariño e farase grande.

“(…) Vouche explicar Zezé. ¿Sabes o que é? Significa que estás medrando. E medrando, esa cousa que dis que fala e ve, chámase pensamento. O pensamento é o que fai aquilo que eu dixen que ti vas ter moi pronto…

_ ¿A idade da razón?

_ É bo que te lembres. Cando chega acontece unha marabilla. O pensamento medra, medra e toma pola súa conta a nosa cabeza e o noso corazón. Vive nos nosos ollos e en todos os momentos da nosa vida.

_ Xa. ¿E o paxariño?

_ O paxariño foi feito por Deus para axudar ós nenos a descubrir as cousas. Despois cando o neno non o precisa, devolve o paxariño a deus. E Deus colócao noutro neno intelixente coma ti. ¿Non é bonito?(…)”

Páxina 83 da edición citada.

Mais iso non lle impedirá ser consciente de que o seu irmanciño Luís, o seu rei, debe ter ese paxariño todo o tempo que poida chiando na súa alma, polo que procurará non matarlle as ilusións pronto, para agrandarlle a nenez ( velaí un dos actos poéticos).

Volvamos entón á palabra precoz.

“(…) A miña planta de laranxa lima era precoz, como dicía de min tío Edmundo. Despois explicoume o que iso significaba:era cando as cousas sucedían moito antes de que outras ocorresen. Finalmente, creo que non soubo explicalo moi ben. O que quería dicir, simplemente, era que algo se adiantaba (…)”

Páxina 136 da edición citada.

E non só aprende precoz, tamén coñece o significado de nádegas, súbditos, troglodita, videira, cadáver e “carborandum” (esta de especial relevancia. Lembrades por que?) co seu tío Edmundo e o seu amigo Portuga.

Esta curiosidade polas palabras tradúcese nun desexo: “(…) E eu, cando medre, quero ser sabio e poeta e usar paxarela. Cando tío Edmundo me amosa retratos de poetas nunha revista, todos teñen paxarela.(…)”

Páxina 15 da edición citada.

Non sabemos cales serían os poetas que aparecían nas revistas do tío. Tal vez Zezé quedase abraiado con esta foto do poeta da paxarela por excelencia, Federico García Lorca:

(Procedencia da imaxe)     E tal vez o vello tío le lera isto do coñecido poeta ou quizais estoutro e o Zezé os comprendera. Ou pode que ficara prendido n/das súas gacelas.

Outro poeta que a miúdo levaba paxarela e, por iso mesmo, puido estar nesa mesma revista era o francés  Charles Baudelaire.

(Procedencia da imaxe )   

Tal vez se deixara adormecer coa música destes versos  do poeta maldito recitada polo tío Edmundo:

Mon enfant, ma soeur,
Songe à la douceur,
D’aller là-bas vivre ensemble !
Aimer à loisir,
Aimer et mourir
Au pays qui te ressemble !
Les soleils mouillés
De ces ciels brouillés
Pour mon esprit ont les charmes
Si mystérieux
De tes traîtres yeux,
Brillant à travers leurs larmes,

Là, tout n’est qu’ordre et beauté,
Luxe, calme et volupté.

Des meubles luisants,
Polis par les ans,
Décoreraient notre chambre ;
Les plus rares fleurs
Mêlant leurs odeurs
Aux vagues senteurs de l’ambre,
Les riches plafonds,
Les miroirs profonds,
La splendeur orientale,
Tout y parlerait
A l’âme en secret
Sa douce langue natale.

Là, tout n’est qu’ordre et beauté,
Luxe, calme et volupté.

Vois sur ces canaux
Dormir ces vaisseaux
Dont l’humeur est vagabonde ;
C’est pour assouvir
Ton moindre désir
Qu’ils viennent du bout du monde.
– Les soleils couchants
Revêtent les champs,
Les canaux, la ville entière,
D’hyacinthe et d’or ;
Le monde s’endort
Dans une chaude lumière.

Là, tout n’est qu’ordre et beauté,
Luxe, calme et volupté.”

Podedes ler a tradución do poema se premedes aquí e outros poemas do mesmo poeta clicando aquí. 

A musicalidade das palabras non deixaba indifirente a Zezé, mais ben ao contrario. Era moi consciente de que as palabras tiñan  algo que se parecía á música. Así fala o neno da forma da falar de Potuga:

“(…) Entón contou cousas do capin* que se volve feno no inverno, e da fabricación dos queixos. É dicir, queixos non, caixos, el cambiaba moito a música das palabras, aínda que amin parecíame que lles daba máis  musicalidade…(…)” Páxina 206 da edición citada. Se percibía iso, tamén había ser quen de adormecer escoitando a Baudelaire.

Tamén puido Zezé perderse pola musicalidade doutro poeta maldito que adoitaba levar paxarela, Arthur Rimbaud:

                                                                    ( Procedencia da imaxe)

Aquí podedes atopar un fato de poemas do autor traducidos ao castelán.

Con cara tristes e mirada bondadosa, como vedes na imaxe,

                                                                          ( Procedencia da imaxe)

puido parecer nalgunha desas revistas  que o tío lle amosaba ao sobriño ,o moi fantasioso ( e isto sería o que seduciría a Zezé) poeta francés Nerval, cuxos textos podedes ler aquí.

Outro poeta de paxarela que puido coñecer Zezé foi José de Espronceda, un romántico español autor da coñecidísima “Canción del pirata“, entre outros poemas.

                                                                                 ( Procedencia da imaxe)

E de velo nalgunha revista, non sei se fixaría Zezé na súa paxarela, pero si na súa barba branca que lle daba apariencia de druida a Walt Whitman, o poeta das follas de herba.

                                                              ( Procedencia da imaxe)

Outro poeta que puido asustar un pouco a Zezé, non polo seu porte, mais si polos seus textos foi Edgar Allan Poe, autor de moitos contos e varios poemas,entre os que salientamos “El cuervo“.

E non con paxarela, pero si con garavata presentábase moitas veces unha poeta inxustamente tratada, Gloria Fuertes,

                                                                                             ( Procedencia da imaxe)

cunha obra fonda e sinxela (tamén frondosa) que nos deixou unhas Obras incompletas ( que tedes na biblioteca) cheas de humor e dor. Foi, coma Zezé, unha nena precoz que coñeceu a miseria e a fame. Podedes ler algún dos seus poemas aquí.

Nací para poeta o para muerto…

Nací para poeta o para muerto,
escogí lo difícil
-supervivo de todos los naufragios-,
y sigo con mis versos,
vivita y coleando.

Nací para puta o payaso,
escogí lo difícil
-hacer reír a los clientes desahuciados-,
y sigo con mis trucos,
sacando una paloma del refajo.

Nací para nada o soldado,
y escogí lo difícil
-no ser apenas nada en el tablado-,
y sigo entre fusiles y pistolas
sin mancharme las manos.

Tamén Zezé naceu para poeta, porque viu “vivir a poesía” como dicía el mesmo co seu amigo Portuga, porque xa conseguiu facerse co traxe e, sobre todo, porque tiña esa mirada profunda que só teñen os poetas: a que lles permite ver o desamparo nun floreiro baleiro.

* Na edición citada aparece esta anotación: planta gramínea forraxeira

“A miña planta de laranxa lima” e o Brasil

Como avanzabamos na anterior entrada, a historia novelada conta a dura infancia dun neno que vive nun mundo que non o quere. É o mundo dos oprimidos, dos desheradados que parece que só teñen dereito aos golpes. Cabe supoñer, entón, que a historia acontece nun país tamén maltratado. Neste caso os protagonistas viven no  Brasil, nunha favela de  Bangú, barrio moi coñecido da cidade de Río de Janeiro.

                                         ( Procedencia da imaxe)

Ben sabedes que este país se atopa en América do Sur e, coma a maior parte dos países deste continente, foi colonizado. O seu desenvolvemento económico, social e cultural, en parte veu marcado por este feito. Cando un país coloniza a outro(  disto xa reflexionamos aquí, a propósito do libro que lemos o curso pasado, La gacela) impón a súa cultura por riba da do pobo ocupado. O pobo brasileiro sufriu a colonización de Portugal e, a pesar de ter conseguido a indepencia xa hai anos, ainda se rastrexan na novela (que se sitúa xa ben entrado o século XX) restos desa invasión.

Percibimos, por exemplo, que Zezé non se avergoña do apelido indio da súa nai, mais a súa irmá si.Velaquí un  dos efectos que aparecen en calquera colonialismo: o pobo dominado sente vergoña do que é e do que representa

“(…) Gloria deu o nome de papá. Cando tivo que dar o de mamá dixo soamente: “Estefanía de Vasconcelos” Eu non aguantei e soltei a corrección.

_ Estefanía Pinagé de Vasconcelos.

_ ¿Cómo?

Gloria púxose algo vermella.

_ É Pinagé. Mamá é filla de indios. (…)” Páxina 87 da edición citada.

Portugal, o país conquistador, tamén está presente na novela coa figura de Portuga, nado en Tras-os -Montes, Portugal, a onde sempre quixo ir Zezé despois de saber que ao seu  amigo verdadeiro lle gustaría “volver alá moi pronto. Para esperar calmosiñamente a chegada da vellez, nun lugar de paz e feitizo. En Folladela, pretiño de Monreal, no meu fermoso Tras-os-Montes”.

               Tras-os-Montes

( Procedencia da imaxe)

“A miña planta de laranxa lima”. Polo Nadal, ás veces nace o Neno Demo

O próximo libro que imos ler, como saberedes, é A miña planta de laranxa lima, de José Mauro de Vasconcelos, editado, en galego, por Primera persona. Unha novela na que conviven dureza e tenrura coa mesma intensidade e que narra a difícil infancia de Zezé ( un neno que, ás veces tén cinco anos e ás veces seis). Sexa como sexa é demasiado precoz* para coñecer tan cedo os sinsabores que a vida lle reserva a algúns, case sempre aos máis pobres.

( Procedencia da imaxe)

Os que celebran o Nadal, agora neste mes de decembro, festexan que naceu o neno Deus. Para os crentes é motivo de ledicia porque Xesús representa a paz e a bondade. Tamén a xustiza. Todo iso que nos falta tanto. Mais o neno Zezé pronto descubriu que “o Neno Xesús quixo nacer pobre tan só para exhibirse. Dispois viu que só os ricos servían…” ( páx 58). E a miúdo se preguntaba “¿ Por que o Neno Xesús non me quería? El amaba ata ó boi e ó burriño do presebe. Pero a min, non. E el vingábase porque eu era o afillado do demo. Vingábase de min deixando a meu irmán sen o seu agasallo. Pero Luís non merecía iso, porque era un anxo. Ningún anxiño do ceo podía ser mellor ca el.” ( páx 54 da edición citada).

Como se intúe polas citas, a obra comeza describindo como a familia de Zezé vive o Nadal. Un Nadal con zapatos baleiros, con malleiras e dores, sen xoguetes, sen traballo e moita fame. A novela achéganos ata o humilde fogar dunha familia brasileira á que nunca lle nace un deus fermoso que vele por eles e lles traia agasallos de amor. Para eles, especialmente para Zezé,  o neno Deus sempre “aparece en toda a súa tristeza”.

O lector non pode máis que preguntarse, como pode Deus consentir unha historia coma a deste neno? Existirá realmente? De facelo, ten que ser moi cruel para consentir que o mundo estea tan mal repartido e que haxa seres expostos a tanta dor e a tanta miseria.

Nalgún momento desta historia intimista e de denuncia social, contada cun tenro lirismo, podemos sentir algo semellante ao que o poeta  Miguel Hernández describe no seu poema “Las abarcas desiertas“. Serrat ponlle voz e cántao así:

E Zezé cóntanolo así:

“(…) Déronme ganas de saír correndo pola rúa e agarrarme chorando ás pernas de papá. Dicirlle que fora moi malo, pero malo, malo. Mais continuaba parado, sen saber qué facer. Sentei na cama. E desde alí ollei as miñas zapatillas no mesmo curruncho, baleiras. Baleiras coma o meu corazón, que fluctuaba sen goberno. (…)” Páxina 62 da edición citada.

*Desta palabra falaremos en próximas entradas.